Autor: Sławomir Kocznur
Miejsce publikacji: "Auto Moto Serwis" - maj 1996 r. nr 6 (34)

Poprzedni artykuł (nr 5/96 AMS) zawierał pojęcia podstawowe geometrii kół samochodowych i wpływ poszczególnych kątów na zachowanie pojazdu. W tym znajdzie się opis stanowisk pomiarowych i czynności przygotowawczych do kontroli geometrii kół. Przy budowie nowego warsztatu lub remoncie starego należy bardzo wnikliwie rozważyć problem stanowiska pomiarowego pod kątem jego bezpieczeństwa dla mechaników i powierzonych pojazdów, ergonomii pracy, wydajności kontrolowanych oraz regulowanych samochodów, i wreszcie kosztów całego przedsięwzięcia. Przy projektowaniu stanowiska należy również uwzględnić sposób obsługi i indywidualne uwarunkowania konkretnego przyrządu do kontroli geometrii kół, w który dany warsztat jest lub zamierza się zaopatrzyć.

Wszystkie stanowiska pomiarowe do sprawdzania geometrii kół samochodowych muszą być poziome, co powinno zostać potwierdzone kontrolą wykonaną odpowiednim przyrządem. Producenci przyrządów do kontroli ustawienia kół, dla zachowania właściwej dokładności pomiaru, zwykle dopuszczają błąd płaskości i wypoziomowania nie przekraczający 1 mm na 1000mm długości. Jeżeli występują trudności z uzyskaniem takiego wypoziomowania dla całej powierzchni stanowiska, to można ograniczyć się do punktów spoczywania kół (obrotnice, płyty rolkowe (przesuwne)). Wówczas dopuszczalne odchylenie od poziomu między lewą a prawą stroną wynosi 1mm, między przodem a tyłem (również po przekątnej) 2mm (rys.1).

Rys. 1. Płaskość stanowiska pomiarowego.

Kanał warsztatowy

W Polsce najbardziej rozpowszechnionym typem stanowiska pomiarowego jest kanał warsztatowy. Wzdłuż właściwego kanału roboczego dobrze jest obustronnie wykonać kanały do obsługi o głębokości 60 cm, które ułatwią dostęp do samochodu i zespołów pomiarowych. Wypoziomowanie podłoża przy kanale można uzyskać przez wylanie tzw. masy samopoziomującej. Masa taka ma postać półpłynną i wystarczy ograniczyć powierzchnię stanowiska, wylać ją i poczekać na stwardnienie (w zależności od typu masy maksymalnie do 72 godzin) aby uzyskać poziome podłoże. Operację tę można więc przeprowadzić przy okazji świąt lub dłuższego weekendu, bez potrzeby przerywania działalności usługowej. Ze względu na nieduży koszt całego przedsięwzięcia, można je powtarzać co 2-3 lata wraz ze zużyciem istniejącej powierzchni. W epoce przyrządów dwuczujnikowych stanowiska kanałowe wyposażone były we wgłębienia pod obrotnice, na które najeżdżały przednie koła pojazdu. Obecnie do pomiarów geometrii kół używa się przede wszystkim przyrządów czteroczujnikowych, które wymagają zastosowania pod tylne koła płyt rolkowych (przesuwnych). Obrotnice i płyty rolkowe powinny być ustawione na jednym poziomie. Ponieważ obrotnice i płyty rolkowe wyposażane są w dokręcane najazdy można je wpuszczać w specjalnie wykonane wgłębienia lub stawiać na poziomym podłożu. We wgłębieniach poziom można skorygować przy pomocy odpowiednich podkładek. Ze względu na zmieniające się rozstawy kół i osi w różnych typach samochodów, należy to uwzględnić przy projektowaniu wgłębień. Muszą one umożliwiać przestawienia obrotnic w kierunku poprzecznym, a płyt rolkowych - wzdłużnym i poprzecznym, do kierunku najeżdżania samochodów. Ułatwieniem w projektowaniu wgłębień, może być fakt występowania płyt rolkowych długich (zwykle 1000mm), co znacznie rozszerza zakres mierzonych pojazdów o różnym rozstawie osi. Gdyby okazał się on jeszcze za mały (zależnie od rodzaju obsługiwanych pojazdów), można wgłębienia pod płyty rolkowe zrobić dłuższe, a w powstałą "dziurę" przed lub za płytą, wkładać specjalnie wykonane wkładki z płyt drewnianych lub konstrukcje z zespawanych blach, o grubości zbliżonej do wysokości płyt rolkowych, które ułatwią przejazd samochodów. W wypadku rezygnacji z wykonania wgłębień pod obrotnice i płyty rolkowe należy je podkładać pod koła w czasie wykonywania kompensacji bicia, gdy cała oś (tylna lub przednia) jest podniesiona. Po skończonej kontroli geometrii kół w celu wyjechania samochodem ze stanowiska bez wgłębień, należy go "zepchnąć" na biegu jałowym z obrotnic i płyt rolkowych, usunąć te ostatnie i dopiero wyjechać na biegu wstecznym. Zjechanie z obrotnic i płyt rolkowych z wykorzystaniem napędu mechanicznego mogłoby spowodować ich wyrzucenie spod kół. W celu podniesienia osi kół, do przeprowadzenia kompensacji bicia, stanowisko kanałowe powinno być wyposażone w przesuwny podnośnik hydrauliczny lub pneumatyczny. Zaletą stanowisk kanałowych jest: oszczędność czasu na podnoszenie i opuszczanie pojazdu do pomiaru i regulacji oraz duża stabilność stanowiska pracy. Wadą natomiast tego rozwiązania są wysokie koszty budowy kanału.

Rys. 2. Pomiar geometrii kół na podnośniku diagnostycznym -
czterokolumnowym z wybraniami pod obrotnice i płyty rolkowe.

Podnośnik diagnostyczny czterokolumnowy

Drugim rodzajem stanowiska pomiarowego jest podnośnik diagnostyczny czterokolumnowy (rys. 2). Przy podejmowaniu decyzji o kupnie tego typu podnośnika należy zwrócić uwagę, poza wymiarami pomostów i nośnością (związanymi z typami obsługiwanych pojazdów), na możliwość jednakowego wypoziomowania pomostów dla wysokości pomiarowej i regulacyjnej. Jeżeli podnośnik nie posiada takiej możliwości, to należy wykonać cztery niskie podstawki, które umieszcza się przy kolumnach i na których spoczywające pomosty będą w poziomie. W ten sposób chociaż wysokość pomiarowa podnośnika (niższa od wymaganej ze względów ergonomicznych) będzie wypoziomowana. Część ze spotykanych na rynku podnośników czterokolumnowych ma wybrania pod obrotnice i płyty rolkowe. Jeżeli podnośnik nie ma takich wybrań, należy wówczas obrotnice i płyty rolkowe zamocować do pomostów (obrotnice i płyty rolkowe posiadają zwykle w tym celu wykonane tuleje gwintowane lub otwory mocujące). Do podnoszenia osi wystarczy przenośna podpora ("koziołek") o odpowiedniej wysokości i wytrzymałości, choć oczywiście może być zainstalowany przesuwny podnośnik osi.

Podnośnik jednokolumnowy

Inny rodzaj stanowiska, to stanowisko pomiarowe na podnośniku jednokolumnowym. Pomosty w tego typu podnośnikach wyposażone są w specjalne podpory, które ustawiają je w poziomie dla wysokości pomiarowej. Brak jest zazwyczaj jednak podpór dla wysokości regulacyjnej. Pomosty takiego podnośnika wykonuje się przeważnie bez wgłębień. Stanowisko pomiarowe na podnośniku jednokolumnowym jest mniej stateczne od poprzednich, ale także, jest tańsze.

W małych warsztatach, które nie dysponują odpowiednią przestrzenią do zainstalowania odrębnego stanowiska pomiarowego i w których kontrolę geometrii kół przeprowadza się rzadziej, można stanowisko robocze do prac podwoziowych z podnośnikiem jedno- albo dwukolumnowym przekształcić w stanowisko pomiarowe. Do pomiarów pojazd należy unieść za pomocą podnośnika. Na koła zakłada się zespoły pomiarowe, przeprowadza kompensację bicia i opuszcza się na specjalne stojaki, na których leżą już obrotnice i płyty rolkowe. Tego typu stanowisko może współpracować z prostymi przyrządami optycznymi lub optyczno-mechanicznymi. Takie stanowisko pomiarowe nie jest zalecane do kontroli geometrii kół. Głównymi jego wadami są: mała stateczność i regulacja wszystkich kątów przy swobodnie zwisających kołach.

Podsumowując przegląd stanowisk pomiarowych do kontroli geometrii kół należy zauważyć, że zalecane są przede wszystkim dwa pierwsze, charakteryzujące się dużą statecznością zarówno w czasie pomiarów jak i regulacji.

Czynności przygotowawcze do pomiaru geometrii kół samochodowych.

Dla prawidłowego przeprowadzenia pomiaru geometrii kół należy wykonać następujące czynności przygotowawcze:

• sprawdzić, czy wymiary obręczy i ogumienia są takie same.;
• sprawdzić głębokość profilu bieżnika i ciśnienie powietrza w ogumieniu przy chłodnych oponach (nie bezpośrednio po jeździe). Jeżeli ciśnienie odbiega od nominalnego, podanego w instrukcji obsługi samochodu, należy je skorygować z dokładnością: ±0,01 MPa przy ciśnieniu nominalnym do 0,3 MPa, ±0,02 MPa przy ciśnieniu nominalnym ponad 0,3 MPa.;
• sprawdzić stan sprężynowania zawieszenia - pojazd na płaskiej powierzchni wg oceny wzrokowej powinien znajdować się w pozycji poziomej.;
• sprawdzić, czy nie występuje nadmierny luz kierownicy lub drążków kierowniczych.;
• sprawdzić, czy nie występuje nadmierne bicie promieniowe lub osiowe obręczy kół (należy wymienić koła, przy których zdeformowane są obrzeża obręczy koła).;
• obciążyć pojazd zgodnie z zaleceniami producenta.;
• doprowadzić do prawidłowego ułożenia amortyzatorów przy niezaciągniętym hamulcu ręcznym.;
• podczas najeżdżania na obrotnice ich tarcze zablokować kołkami.;
• przed opuszczeniem kół na obrotnice, po przeprowadzonej kompensacji bicia, ich tarcze odblokować.